De ineenstortingstheorie van het kapitalisme, door Anton Pannekoek, 1934

Inleiding

“Hoe dan ook, de hoofdzaak bestond voor mij uit een waarschuwing, dat men niet kritiekloos de leer, dat dit nu de eindcrisis zou zijn, moest aannemen en daarop heel zijn propaganda bouwen.” Aldus vatte Anton Pannekoek, in een brief aan Paul Mattick van 10 december 1934, de bedoeling samen van onderstaande tekst. Hoewel velen in de Internationalistische Communistische Linkerzijde zich kritiekloos beroepen op deze tekst, die bovendien in een reeks van talen bestaat en daardoor internationaal bekend is, heeft hij bij hen weinig aanleiding gegeven tot een het ontwikkelen van een verder begrip van de economische crisis van het kapitalisme. Maar deze tekst is ook veronachtzaamd door de belangrijkste groepen die zich baseren op de opvattingen van Henryk Grossmann dan wel Rosa Luxemburg, die in deze tekst nu juist aan kritiek worden onderworpen. Met de huidige economische crisis is het daarom nodig deze tekst opnieuw op de agenda te plaatsen en heel de kritische benadering verder uit te bouwen. Het kapitalisme komt economisch in steeds groter problemen, maar dat betekent geenszins dat het louter onder zijn eigen gewicht ineenstort om de weg vrij te maken voor een andere maatschappij. Anders dan wat er vaak van is gemaakt, ontkende Anton Pannekoek niet in het minst de historische achterhaaldheid van het kapitalisme. In een brief aan Paul Mattick schreef hij 22 november 1935: “Het gaat bij deze crisis om iets anders dan de vele eerdere, met deze kracht en duur is hij, hoewel geen eindcrisis, toch een teken dat het kapitalistische economie in een onherroepelijke neergang geraakt.” Het kapitalisme verdwijnt niet zonder door iets anders vervangen te worden, waaraan een heel debat verbonden is over de voorwaarden van de proletarische revolutie en de overgangsperiode van kapitalisme naar communisme. Ofwel, zoals Anton Pannekoek hier concludeert: “De zelfbevrijding van het proletariaat is de ineenstorting van het kapitalisme”. De problemen van het kapitalisme drijven naar het zoeken van een oplossing, maar de oplossing zelf kan enkel voortkomen uit de resultaten, die vooraf niet vaststaan, van diezelfde zoektocht.

17 mei 2009, Vico.

This text has been relocated to: aaap.be.